Jąkanie

Jąkanie jest jedną z najczęściej występujących wad wymowy i pomimo przeprowadzenia wielu badań nad tym zaburzeniem, jego etiologia nie jest jeszcze do końca wyjaśniona. Szacuje się, że zaburzenie to występuje u około 1% populacji, w większości przypadków u chłopców.

Definicja jąkania, Opis zaburzenia



Definicja jąkania

     Z powodu złożoności zagadnienia jest ono różnie definiowane. Nie rozstrzygnięto do tej pory czy jest to choroba, czy objaw choroby, nerwica mowy (logoneuroza), czy objaw nerwicy, zaburzenie mówienia, czy zaburzenie komunikacji werbalnej. Na ogół wszyscy zdają sobie sprawę z tego czym w ogólności jest jąkanie, lecz przy próbach definiowania pojawiają się rozbieżności będące następstwem różnic poglądów na jego naturę i przyczynę. Ogólna definicja podaje, że jest to zaburzenie płynności mowy, ale nawet samo pojęcie płynności nie jest jednoznacznie pojmowane i definiowane przez zajmujących się tym problemem badaczy.
     Według J. Styczek jąkanie jest wadą wymowy, przejawiającą się zaburzeniem płynności mowy, na skutek występowania skurczów mięśni biorących udział w mowie. "U jąkającego się występują poza tym pewne zmiany psychiczne, związane z procesem komunikowania się z ludźmi, a więc lęk przed mówieniem i unikanie kontaktów mownych z otoczeniem".
      Z. Tarkowski przyjmuje, że jąkanie jest zaburzeniem komunikacji występującym w określonych sytuacjach, którego podstawowymi symptomami są niepłynności mówienia i logofobia* oraz objawy neuromięśniowe i wegetatywne. Natomiast Charles Van Riper, sam będąc osobą jąkającą się, w badaniach określa je jako zaburzenie neuromięśniowe, polegające na minimalnych opóźnieniach lub zaburzeniach czasowej koordynacji skomplikowanych ruchów niezbędnych przy mówieniu (jąkanie pierwotne). Według jego teorii najczęstszą reakcją na te opóźnienia jest automatyczne powtarzanie części słów lub ich przedłużanie. Z czasem powoduje to dodatkowe napięcia mięśni albo unikanie* (jąkanie wtórne).
     Starkweather wiąże jąkanie z nadmiernie podwyższonym napięciem mięśni narządów artykulacyjnych, fonacyjnych lub oddechowych. W tej nadmiernej aktywności mięśni upatruje prawdopodobną przyczynę powstawania zaburzenia. Nie tłumaczy to jednak efektu mowy chóralnej i monotonnej, w przypadku których znacznie poprawia się płynność mówienia.
     Sugeruje się również, że procesy kierujące inicjacją mowy mogą wymagać ograniczenia pobudzenia bodźców sensorycznych otrzymywanych z receptorów, które pośredniczą w ruchach artykulacyjnych. Występujące u osób jąkających ograniczenie takiego pobudzenia może nie być wystarczające, w konsekwencji przyczyniając się do powstawania zaburzenia mowy.


Początek tekstu

Opis zaburzenia

     Jąkanie z reguły pojawia się na początku sentencji, na akcentowanej sylabie, przy dłuższych wyrazach i sentencjach, przy wyrazach skomplikowanych i nieznanych. W czasie zaburzenia występuje skurcz mięśni biorących udział w mówieniu. Czas trwania skurczu wynosi od 0,2 sek. do 12,6 sek. W ciężkich przypadkach może trwać nawet do 90 sekund. Skurcze krótkie, nazywane tonicznymi, występują w jąkaniu zaawansowanym. W takim przypadku wyraz palto wymawiany jest pa-pa-pa-palto. Powtarzające się skurcze występujące w mniejszym natężeniu, zwane klonicznymi, uważane są za początkowe stadium tego zaburzenia. Są one mniej uciążliwe dla mówiącego, czasami nawet niezauważane. Podczas wypowiedzi powtarzane są całe sylaby, np. wyraz palto wymawiany jest p-p-p-palto. W okresie przejściowym pomiędzy jednym stadium jąkania a drugim mogą występować skurcze mieszane, kloniczo-tonicze.
     Szczególną trudność osobom jąkającym się sprawia wypowiadanie głosek zwartych, takich jak p, b, t, d, k, g. Występowanie nadmiernych napięć mięśni biorących udział w procesie mówienia powoduje pojawienie się tzw. "bloków". Są to momenty, w których wypowiedzenie kolejnej głoski z powodu trudności w przejściu od jednego do drugiego ruchu artykulacyjnego staje się niemożliwe. Powstają wtedy przerwy w mówieniu, które są wypełnione dźwiękami mowy lub chwilą ciszy. Występuje również wstawianie do wypowiedzi dodatkowych dźwięków, z reguły jest to samogłoska /a/ dodawana na początku zdania lub dźwięk pośredni pomiędzy /e/a/y/. Często jąkający się unika używania pewnych wyrazów, stara się zastąpić je innymi, czasami mniej adekwatnymi. Wszystko to sprawia, że wymowa staje się niewyraźna a wypowiedź mało komunikatywna, pozbawiona jasności przekazywanej informacji.
     U poszczególnych osób jąkanie może osiągać różne nasilenie. Zależy to od wielu czynników, między innymi od stopnia znajomości tematu, o którym mówi jąkający się oraz od samopoczucia. W większości przypadków płynność mowy pogarsza głębokie zaangażowanie emocjonalne, nieznajomość adwersarza (zauważa się również wpływ pozytywny tego elementu!), rozmowa telefoniczna, kiedy jąkający się nie jest pewien reakcji rozmówcy.
      Czasami podczas mówienia mogą występować skurcze mięśni twarzy, szyi, tułowia. Są to tak zwane współruchy, których istnienie przypisuje się zaburzeniom systemu pozapiramidowego*. Niejednokrotnie pewne ruchy wykonywane są świadomie, mają one na celu ułatwienie mówienia lub przeczekanie skurczu, np. tupanie nogą, ucisk ręką określonego miejsca na szyi.
     Jąkanie ma charakter bardzo indywidualny, jednak można stwierdzić dla większości przypadków, że słabnie ono lub zanika przy mowie powolnej, monotonnej, szepcie, recytacji z pamięci i śpiewie. Polepszeniu płynności mowy sprzyja również mówienie w hałasie, w odosobnieniu, rozmowa na dobrze znany temat.
     Prowadzonych jest wiele prac badawczych dotyczących jąkania, opracowywane są coraz to nowsze metody terapii. Dzięki nim, jak twierdzi Charles Van Riper, napięcia i unikanie mogą zostać zredukowane lub zlikwidowane, ponieważ są czymś wyuczonym. Do tej pory jednak nie znaleziono metody pozwalającej na wyleczenie jąkania pierwotnego, gdyż jego przyczyna nie jest dostatecznie wyjaśniona.


Początek tekstu

*Logofobia

Logofobia - lęk przed mówieniem.


Powrót do tekstu, Początek tekstu

*Unikanie

Unikanie polega na wycofaniu się z sytuacji komunikacyjnych albo na ich całkowitym zaniechaniu. Za unikanie uważa się również omijanie słów "trudnych", czyli takich, przy których osoba jąkająca się zakłada, że może mieć kłopoty z ich wypowiedzeniem.


Powrót do tekstu, Początek tekstu

*Układ pozapiramidowy

Układ pozapiramidowy kieruje ruchami zautomatyzowanymi, instynktownymi oraz ruchami zapewniającymi równowagę ciała.


Powrót do tekstu, Początek tekstu