Wprowadzenie
Mowa - umiejętność odbioru i budowania wypowiedzi językowych - jest sposobem dźwiekowego porozumiewania się ludzi. Percepcja wypowiedzi mówionych obejmuje proces słyszeni i analizy językowej prowadzący do odkrycia treści. Proces wytwarzania mowy rozpoczyna się w mózgu od powstania myśli i przetworzenia jej na odpowiednie sygnały sterujące mechanicznymi ruchami artykulatorów. Uaktywniane są wtedy narządy biorące udział w wytwarzaniu mowy: płuca, krtań oraz artykulatory ponadkrtaniowe (język, podniebienie miękkie, żuchwa, wargi) stanowiące kanał (trakt) artykulacyjny.
Przekrój narządów artykulacyjnych
Przekrój narządów artykulacyjnych
Generowanie dźwięków
Pojedynczy dźwięk powstaje wskutek przepływu powietrza, którego ilość regulują płuca, przez narządy artykulacyjne.
Rodzaj wytwarzanego dźwięku zależy od krtani, w której znajdują się wiązadła (struny) głosowe.
W przypadku, gdy struny głosowe wykonują periodyczne drgania strumień przechodzącego przez
nie powietrza wprowadzany jest w drganie o częstotliwości równej cyklowi zwierania i rozwierania
wiązadeł i generowana jest wtedy mowa dźwięczna. Częstotliwość tych drgań nosi nazwę częstotliwości
podstawowej tonu krtaniowego (Fo). Natomiast mowa bezdźwięczna generowana jest w
przewężeniach (wąskich szczelinach) w trakcie głosowym i ma naturę sygnałów losowych.
Głoski - Fonemy
Mowa może być podzielona na segmenty dźwiękowe -głoski. Dla pojedynczego segmentu dźwiękowego
ustawiane są odpowiednio w trakcie wokalnym artykulatory: struny głosowe, język, żuchwa, wargi, podniebienie
miękkie. Najmniejszą jednostkę lingwistyczną w języku stanowi fonem, a fizyczny dźwięk wytwarzany
podczas artykulacji fonemu zwany jest głoską. Fonem określa zespół cech dystynktywnych głoski.
Przekrój narządów artykulacyjnych, Ruchy artykulatorów
Ruchy artykulatorów
W trakcie wytwarzania dźwięków mowy ruchy artykulatorów są tak synchronizowane w czasie, aby poszczególne
segmenty dźwiękowe pojawiały się w porządku odpowiadającym zamierzonej sekwencji fonemowej.
Ruchy te dla poszczególnych głosek nakładają się w czasie i podczas artykulacji jednego dźwięku
kanał głosowy przygotowywany jest dla następnej głoski. Zjawisko polegające na ustawieniu traktu
głosowego dla jednej głoski w zależności od głosek z nim sąsiadujących nosi nazwę koartykulacji.
Głoski - Fonemy
Porozumiewanie się ludzi
Porozumiewanie się ludzi możliwe jest dzięki istnieniu języka będącego zbiorem wyrazów i reguł
gramatycznych stworzonych przez człowieka. Warunkiem koniecznym prawidłowej komunikacji jest
znajomość tych reguł, jednak nie jest to wystarczające kryterium. Wraz ze znajomością języka musi występować
poprawna współpraca mózgu, narządów mownych i narządu słuchu. Nieprawidłowe funkcjonowanie
jednego z nich może prowadzić do zaburzeń mowy.
Ruchy artykulatorów
Kompetencja językowa
Istotna jest także wiedza o zasadach tworzenia wypowiedzi odpowiednio do możliwości odbiorcy, sytuacji oraz celu (kompetecja komunikatywna)
Porozumiewanie się ludzi