Główne zaburzenia mowy

Afazja

Afazja jest to dezorganizacja systemu językowego spowodowana zaburzeniami mechanizmów mózgowych, powstałych w wyniku uszkodzenia obszarów mowy (zlokalizowanych w lewej półkuli mózgu). W opisie afazji ważne jest zarówno wskazanie lokalizacji uszkodzenia jak i obrazu klinicznego zaburzeń językowych.

Klasyfikacja afazji (wg A. Łurii) - przyczyny i objawy

• afazja akustyczno-gnostyczna - spowodowana jest uszkodzeniem okolicy Wernickego. Przejawia się zaburzeniami rozumienia mowy (osoba słyszy dźwięk, ale nie potrafi go zidentyfikować);
• afazja akustyczno-mnestyczna - jest wynikiem uszkodzenia tylnej części płata skroniowego leżącej poniżej okolicy Wernickego. Charakteryzuje się zaburzeniem pamięci słuchowej słów; także trudnościami w rozumieniu dłuższych lub podawanych w szybszym tempie wypowiedzi;
• afazja kinestetyczna (dośrodkowo-ruchowa) - powstaje w wyniku uszkodzenia wieczka ciemieniowego. Objawia się trudnościami artykulacyjnymi wynikającymi z zaburzeń analizy i syntezy doznań czuciowych pochodzących z narządów artykulacyjnych (zaburzenia kinestezy);
• afazja kinetyczna (odśrodkowo-ruchowa) - jest skutkiem uszkodzenia okolicy Brocka. Przejawia się zaburzeniami realizacji ciągu głosek (sekwencji głosek i płynności wymowy);
• afazja semantyczna - występuje w uszkodzeniu okolicy TPO (pogranicze płatu ciemieniowego, potylicznego i skroniowego) Charakteryzuje się zaburzeniami syntezy równoczesnej koniecznej przy rozumieniu złożonych konstrukcji słownych;
• afazja dynamiczna - przypisywana jest uszkodzeniom lewego płata czołowego położonego do przodu od okolicy Brocka. Objawia się trudnościami w budowaniu zdań rozwiniętych.

Procedura postępowania logopedycznego:

Jak wyżej zaznaczono afazja prowadzi do dezintegracji systemu językowego, co oznacza utratę kompetencji językowej, kompetencji komunikacyjnej i kompetencji poznawczej. Procedury postępowania logopedycznego w przypadku afazji polegają zatem na odbudowywaniu utraconych kompetencji, a także sprawności percepcyjnych lub realizacyjnych.

Nieafatyczne zaburzenia mowy w przypadkach uszkodzeń prawej półkuli

Pacjenci z uszkodzeniami obszarów prawej półkuli odpowiadającym "obszarom mowy" półkuli lewej nie mają zaburzeń językowych o typie afazji, natomiast mają trudności w językowym porozumiewaniu się. Oznacza to, że nie potrafią wykorzystać zachowanych kompetencji językowych i komunikacyjnych. Zaburzenia obejmują następujące procesy porozumiewania się:

• trudności w budowaniu i rozumieniu złożonych wypowiedzi (konstrukcji składniowych),
• trudności w używaniu metafor,
• trudności w ekspresji i odczytywaniu wskazówek kontekstowych (zachowań emocjonalnych, mimiki i gestów).

Alalia

Alalia spowodowana jest uszkodzeniem obszarów mowy, opóźnieniem rozwoju funkcji struktur mózgowych odpowiedzialnych za procesy mowy. Dysfunkcje te pojawiają się w okresie prelingwalnym (przed językowym) przez co hamują proces rozwoju mowy (niemota).

Klasyfikacja alalii:

Można wyróżnić alalię percepcyjną i ekspresywną. Alalia percepcyjna (recepcyjna) powinna być różnicowana z głuchotą. Alalia ekspresywna może mieć charakter tzw. prostego opóźnienia rozwoju mowy (alalia prolongata), który ustępuje samoistnie w wyniku dojrzewania układu ośrodkowego.

Procedura postępowania logopedycznego:

Budowanie kompetencji językowej, komunikacyjnej i poznawczej. Rozwijanie sprawności percepcyjnych i realizacyjnych.

Dyzartria

Dyzartria jest spowodowana jest uszkodzeniem ośrodków i dróg unerwiających narządy mowne w wyniku czego powstają zaburzenia kontroli i koordynacji czynności mięśni biorących udział w artykulacji. Prowadzi to do trudności w artykułowaniu głosek i zaburzeń czynników prozodycznych wypowiedzi (zwolnione tempo mówienia, zmiany natężenia głosu, itp.). Dyzartria występuje najczęściej w przypadku tzw. mózgowego porażenia dziecięcego.

Klasyfikacja dyzartrii:

Według miejsca uszkodzenia wyróżnia się dyzartrię: korową, rzekomoopuszkową, opuszkową, móżdżkową, podkorową. Według objawów można wyodrębnić postać:

• spastyczną - wzmożone napięcie mięśniowe oraz wzmożenie odruchów - występuje przy uszkodzeniach układu piramidowego;
• ateotyczną - nieregularne zmiany napięcia mięśni powodują spowolnienie ruchów, zaburzenia prozodii wypowiedzi - pojawia się przy uszkodzeniach ukadu pozapiramidowego;
• ataktyczną - niemożność wykonania celowych ruchów na skutek uszkodzenia układu przedsionkowo-móżdżkowego.

Procedura postępowania logopedycznego:

Podnoszenie sprawności realizacyjnej - usprawnianie motoryki narządów nasady, ćwiczenia fonacyjne, ćwiczenia prozodyczne (rytmu, tempa), a przede wszystkim nauka artykulacji głosek.